فهرست فرهنگ لغت خودمونی مردم ایران قسمت دوم

آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

دلپخت-پختن مغر چیزی

 

چَکی-وزن نکرده-یک جا

جار و جنجال-داد و فریاد-نزاع و کشمکش

 

چانه لغ-نگا. چانه شل

دماغ کسی چاق بودن-سالم و تندرست بودن-سر حال بودن

 

آخرین تحویل-قیامت
افسارگسیخته(سرکش)

خشک خشک توش کردن-در مقابل کسی شدت عمل به خرج دادن-کسی را سخت آزردن

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن
 

داوطلب-خواستار-نامزد

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

اخ و پیف کردن(اظهار ناراحتی کردن از بوی بد، منظره‌ی بد یا غذای بد)

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

 

 
برداشتن-قبول کردن-اختیار کردن

روز مبادا-روز سختی و پریشانی

آلکلی-معتاد به الکل

خالی کردن تفنگ-شلیک کردن

حَب-قرص

خصوصی-مقابل عمومی
دله-ظرف حلبی

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

 
حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)
از گلیم خود پا را درازتر کردن(از حد (توانایی) خود تجاوز کردن)

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود

پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه
 

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

رو به رو کردن-در برابر هم وادار به اظهار عقیده کردن

 

 

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

بِر و بِر نگاه کردن-خیره نگریستن

خبرکش-سخن چین

احتیاطی-نجس-ناپاک

آجر شدن نان-از بین رفتن درآمد

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

ترک نشاندن-پشت سر نشاندن کسی

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن

رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن
تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

دخل کسی آمدن-کلک کسی کنده شدن-کار کسی ساخته شدن-نابود شدن

بزن بهادر-اهل دعوا و مرافعه-قلچماق-پر زور

تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک
خون دماغ شدن-خون از بینی جاری شدن

بشقاب پرنده-سفینه ی بشقاب مانند که از کهکشان آمده است . چیز پرنده ی ناشناس
چراغانی کردن-جشن گرفتن

 

رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

دیوانه ی کسی بودن-عاشق بی قرار کسی بودن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

دندان کسی پیش کسی گیر کردن-عاشق کسی شدن-شیفته ی کسی شدن

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

 

 

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن

دریافت-گرفتن-ادراک

 

چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان

پس مانده-ته مانده-به کنایه به زن طلاق گرفته گفته اند

راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

حتم داشتن یق-ین داشتن

پا خوردن-فریب خوردن

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

دَم نقد-آماده-حاضر

حضرت عباسی-راست و درست

 

دو به دو-دو تا دو تا

چل ستون-شبستان مسجد
چروک انداختن-چین انداختن

دیر رس-میوه ای که دیر می رسد

پشم کسی ریختن-از قدرت و مقام افتادن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

 

پیگرد-پی گیری-تعقیب
برخورد کردن به تریج قبای کسی-گران آمدن-بی دلیل ناراحت شدن-به کسی توهین شدن

جفت کردن کفش های کسی-بیرون کردن کسی از جایی

حِکِه ای-مردم آزار-کرمکی-ناراحت
از این رو به آن رو شدن-یکسره دگرگون شدن-به‌کلی تغییر کردن

آبدست(ماهر، استاد)

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

خواری و زاری-پریشان حالی

بی کتاب-بی پیر-کار دشوار-بی دین-کافر

دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

خداپسندانه-مورد پسند خدا
رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان
آهوی مانده گرفتن(بی‌انصافی کردن، عاجزکشی کردن)

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

با اشتها-متمایل به غذا

جاده خاکی-راهی که با وسایل فنی ساخته نشده است

ابرو انداختن-ابرو آمدن

ژوری-هیئت داوران

آتشِ بسته(طلا)

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

چُس افاده-افاده ی بی جا

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن
اوستا چسک-فضول و مزاحم-سرخر

خربان-صاحب خر-خرکچی

تنبان درآر-بی حیا-دریده
خیز گرفتن-آماده ی حمله شدن-در نظر گرفتن مسافتی برای اطمینان از رسیدن به مقصد

 

 

بغل زدن-زیر بازو گرفتن

پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

خر کردن کسی-کسی را با چاپلوسی فریفتن

راست شدن مو بر تن-سخت ترسیدن-وحشت کردن

 

 

بوق سحر-نزدیک صبح-سحرگاهان

دق مرگ-دق کش

خود را بستن-پول دار شدن

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

تخت پایی-صاف بودن کف پا

از پشت کوه آمدن-بی‌خبر از آداب و رسوم بودن-دهاتی بودن

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که
از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن
حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

پاپوش دوختن-سخت حیله گر بودن

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)

 
آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)
دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی

دَمب چیزی را چسبیدن-کاری را پی گیری کزدن و ادامه دادن

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

پُخت-هر نوبت از پختن

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن

پیگرد-پی گیری-تعقیب

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)
روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن
 

 

 

دردسر-گرفتاری-سرگردانی

 
دو لَتی-در دو لنگه ای

خطب کسی کج بودن-نگا. پالان کسی کج بودن

آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

رنگ شدن-گول خوردن

حق به جانب-دارای ظاهر مظلومانه و دروغین
 

از خود بودن(خودی بودن، محرم بودن)

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو

اوف شدن((به زبان کودکان) زخم شدن، درد داشتن)

روغن گرفتن از آب-از هر اتفاق خوب یا بدی به سود خود بهره گرفتن

اسب چوبین-تابوت

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

چپری آمدن-زود آمدن

 

پِغِله-ریزه میزه-کوچک و ظریف

 

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

زهره و زنبل کسی را ترکاندن-سخت ترساندن

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

بفرما زدن-تعارف کردن

بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند

ته ریش-ریش اندک
چرب دست-ماهر-زبر دست

دَم گرفتن-همنوایی کردن در خواندن و سرود-کنایه از توافق و پشتیبانی

 

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند

پشت پا به بخت خود زدن- به بخت خود پشت پا زدن

پشکل برچین-سخت بی سر و پا-بسیار حقیر

چراغ خواب-چراغ کم نوری در اتاق خواب
 

به هدر رفتن-تلف شدن-تباه شدن- از دست رفتن

چهل منار-تخت جمشید

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

پر پری نشان دادن-کسی را فریب دادن و از راه به در بردن

زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

زیر چیزی زدن-حاشا کردن-انکار کردن

تیار-درست و آماده

به یک پول سیاه نیارزیدن- به لعنت خدا نیارزیدن

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)

حمالی-کار مفت و مجانی-کار پر زحمت

خود را خوردن-رنج بردن

آستین از دهان برداشتن(خندیدن)
خطب کسی کج بودن-نگا. پالان کسی کج بودن

اَل اَمان-زینهار-پناه بر خدا

خلا-مستراح

 

دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب

دوبله-دو برابر-دوبلاژ

به دل آوردن-در خاطر نگاه داشتن-از یاد نیردن
تنگ کسی افتادن-در مجاورت کسی قرار گرفتن

خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار
پیش کردن گربه-راندن گربه

دست به آب رسانیدن-به دستشویی رفتن-به توالت رفتن

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

جریحه دار-زخمی-دل شکسته-رنجیده
زیر گوشی در کردن-زیر سبیل در کردن

از زیر کار در رفتن(تن زدن و نپذیرفتن کاری، کار را جدی نگرفتن)

زُل-خیره
در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن

حشری-شهوت ران-پر شهوت

 

چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

خونسرد-آرام-بی خیال

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

دستِ راست-سمت راست

با اشتها-متمایل به غذا

بی ناخن-بی انصاف-کسی که به زیردست سودی نمی رساند
از جا پریدن-یکه خوردن-عصبی شدن

خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی
پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

ایراد بنی‌اسرائیلی-بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت

دو سر قاف-دشنامی زشت که گاه برای شوخی نیز گفته می شود

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

بر پا شدن-ایجاد شدن

چشم غره رفتن-نگاه خشم آلود کردن

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

از حال رفتن(بی‌حال شدن، غش کردن)

دعوت حق را لبیک گفتن-مردن
زاچ-زائو

زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس

به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن

از گلیم خود پا را درازتر کردن(از حد (توانایی) خود تجاوز کردن)

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن
چم و خم-آداب و رسوم-فن-ناز و عشوه

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان

دلقک بازی-مسخره بازی

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

 

تشنه ی چیزی بودن-یه چیزی سخت اشتیاق داشتن
بابت-مورد-زمینه-موضوع

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن

پَتَه-کاغذ مقوایی-مهره ی فلزی به جای پول-ژتون

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

تاشو-آن چه روی هم تا و جمع شود

 

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

زاغ-دارای چشمان آبی رنگ

پنج زاری-سکه ی پنج ریالی-پنج هزاری
جامهر گذاشتن-مهری که به نشانه ی مشغول بودن در جایی بگذارند
پرت کردن-چیزی را با شدت دور انداختن

 

زائو-زنی که زاییده و در بستر است

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

خرحمال-کسی که فقط کارهای دشوار می کند
بادمجان دور قاب چین-آدم چاپلوس-متملق-سبزی پاک کن

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن
پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

خش افتادن-خراش افتادن

 

بز دل-ترسو

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)

تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد
بر انداز کردن-کسی یا چیزی را عمیقا

ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن

تا گلو زیر بار قرض بودن-قرض بسیار داشتن

 

رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

ریخت و روز-سر و وضع-شکل و حالت

امن و امان-بدون بیم و هراس

رشوه گیر-رشوه خوار

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

پیش پا افتاده-کم ارزش-حقیر-معلوم-آشکار

دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن

دست کسی را خواندن-یه اندیشه و نقاط ضعف کسی پی بردن

خوش منظره-خوش نما-زیبا

زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

انگشت به دندان گزیدن-متحیر شدن-حسرت خوردن

چیز دار-ثروتمند

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

اهل آن کار (کار بد)

خشتک پاره کردن-قیامت به پا کردن-داد و بی داد کردن-رسوا کردن-شدت عمل نشان دادن

چشم زخم میرزا مهدی خانی-شکست بزرگ

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

از شیر مادر حلال‌تر-چیزی که در تعلق آن به کسی تردیدی نیست

خال-نقطه ی سیاه-لکه

چل زن-زن کوتاه قد

تلَکه-پول یا چیزی که با فریب و چاپلوسی از کسی بگیرند

خدمت رسیدن-به حضور رسیدن

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

ریسه شدن-پشت سر هم قرار گرفتن-به دنبال هم به جایی رفتن

جا زدن-چیزی بدلی را به جای اصلی قالب کردن-خود را به جای دیگری معرفی کردن

 

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری
زیر جلی-پنهانی-آهسته

 

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن