مجموعه ای از اصطلاحات عامیانه و کوچه بازاری ایرانی قسمت 373

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

پر روده-پرچانه-روده دراز

 

پُرکوب-حرکت سریع و پر صدا

زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن

تلقین گفتن-مسائل دینی که بر سر گور کسی می گویند

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن

 

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

خلاص-خارج از دنده بودن موتور

جگرک-نگا. جغور بغور
زیر غلیانی-ناشتایی-غذای صیح-چارپایه ای که زیر غلیان می گذارند

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن
جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

به تور انداختن-به چنگ آوردن-تصاحب کردن
 

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن
اطفال باغ(گل‌های تازه)

 

اهل آن کار (کار بد)

بابت-مورد-زمینه-موضوع

الف شدن اسب-هر دو پا بلند کردن اسب

اشک کوه(یاقوت، لعل)

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض

چلو خورش-غذایی مرکب از چلو و یک نوع خورش

 

به جا آوردن-شناختن

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

چله ی تابستان-گرمای سخت

رک نگاه کردن-رک رک نگاه کردن

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست

زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش
تخته پوست انداختن-زمانی دراز نزد کسی ماندن-کنگر خوردن و لنگر انداختن
چای دیشلمه-چای تلخ که با قند یا خرما و مانند این ها بنوشند

 

 

درآوردن شکلک-ادا در آوردن

چال شدن-گود شدن-دفن شدن-در زیر خاک گذاشته شدن

 

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

اسرار مگو(حرف‌های ناگفتنی)

تعزیه گردان-کسی که در امور همگانی دخالت می کند و سود خود را می برد.
اهل دود(سیگاری)

رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن

آب به چشم آمدن-طمع کردن

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن

پا سبک-مبارک قدم-جلف و سبک

چهار پادار-کسی که حیوانات باربر دارد و با آن ها کار می کند

دانش سرای مقدماتی-آموزشگاه تربیت دبیر

داریه نم کن-کسی که پوست داریه را نم می زند تا نیکو بنوازد-چاپلوس
آخرین تیر ترکش-آخرین تدبیر
دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن

دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن

پیاده بودن در کاری-در کاری ناشی و بی تجربه بودن

چراغ الله-نگا. چراغ

راحت باش-خطابی به سربازان به هنگام آموزش نظامی برای اندکی استراحت

پِر پِر آمدن-به لرزه افتادن

تصدق شدن کسی را-بلاگردان کسی شدن-قربان صدقه ی کسی رفتن

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

دست آموز-تربیت شده-آموخته

خرجی-پول لازم برای گذران روز

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

اجاق-دودمان

ذلیل مرده-ذلیل شده

خدمت کردن-دوره ی سربازی را طی کردن

خر گرفتن کسی-کسی را احمق حساب کردن

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

چرخ کردن-دوختن با چرخ خیاطی-خرد کردن گوشت با چرخ گوشتی
حقه به کار زدن-نگا. حقه به کار بردن

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه
از چشم افتادن(مورد بی مهری قرار گرفتن ، بی‌اعتبار شدن)

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

از دل و دماغ افتادن-شور و نشاط خود را از دست دادن-بی‌حوصله شدن
دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن
چپری آمدن-زود آمدن

راسته چینی-چیدن ساده و آسان

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

 
خلاف شرع-ضد قانون شریعت
رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

 

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

پدر در آوردن-سخت انتقام گرفتن-گوشمالی دادن

پیاز خرد نکردن به ریش کسی-از کسی ترسی نداشتن-به کسی اعتنایی نداشتن

اخلاق سگی(تندخویی بیش از اندازه، ناسازگاری با همه)

جای پا-اثر-نشانه-رد

پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد

خون گرفته-آن که قتلی کرده و نگرانی آن او را از حال عادی خارج کرده است

بازم تو-نسبت به دیگران تو بهتر بودی

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

 

خرپا کوب-کسی که کارش ساختن خرپا است

پامال شدن-از بین رفتن

چُل کلید-جام درویشان

حَب-قرص
دوبلور-دوبله کننده

چاچول-حقه باز-شارلاتان

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

حق و حساب دان-لوطی منش-پای بند به آداب و رسوم اجتماعی

 

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

زند و زا کردن-زاییدن-زاد و ولد کردن

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

پینه زده-وصله کرده
خودداری-امتناع-خویشتن داری-شکیبایی
پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی
اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)
پکر شدن-کسل و عصبانی شدن

از دل و دماغ افتادن-شور و نشاط خود را از دست دادن-بی‌حوصله شدن
چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی

 

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا
آن‌ها را خانم زاییده، ماها را کلفت؟-چرا آن‌ها را بر ما ترجیح می‌دهند؟ چرا به ما اجحاف می‌کنند؟

خوب کردن-درمان کردن-شفا دادن

پیس-کسی که پوستش با لکه هایی دو رنگ می شود

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)
حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

خشک شدن شیر کسی-به کسی که زیاد حرص می خورد و جوش می زند می گویند
چهار چنگول ماندن-نگا. چهار چنگول شدن

زد و خورد-کتک کاری-دعوا و مرافعه
تُف به دهن-حیرت زده

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

بچه گولزنک-غیر واقعی-بی ارزش

 

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ

از قرار(ظاهرن، آن‌طور که پیدا است)

حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی

چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن

تاکسی تلفنی-نوعی تاکسی که تلفنی درخواست می شود

برای کسی لقمه گرفتن-برای کسی کار پر دردسری تدارک دیدن-کسی را بد معرفی کردن

التفاتی(داده شده، مرحمتی، اعطا شده)

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی
تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

 

حقه زدن-فریب دادن

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

ابرو آمدن-عشوه ریختن-غمزه کردن

پاخان-پشت هم اندازی-سفسطه کردن

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

خاکه-خرده ی هر چیزی

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

بریز و بپاش-دم و دستگاه-خرج بسیار

حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

زهکونی-اردنگی-تیپا

چینه کشی-شغل چینه کش

تو دوزی-دوختن از درون

چشم و دل دویدن-چشم چرانی کردن-هوس رانی کردن

خروجی-جای بیرون رفتن-مالیاتی که هنگام خارج شدن از کشور به دولت می پردازند
جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

 
حق بردن-رشوه بردن-از راه حق و حساب گرفتن-درآمدی منظم داشتن
 

خمیره-سرشت-ذات
زن ِ سفری-زن فاسد و بی عفت

 

 

 

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند
 

بَهمان-فلان

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

حرام و حرس-ریخت و پاش

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش

راحت کردن-کشتن

پولکی-آن که پول را دوست دارد-آن که رشوه می گیرد-آن چه که با گرفتن پول انجام گیرد

دست و دل باز-بخشنده-جوانمرد

پیاده بودن در کاری-در کاری ناشی و بی تجربه بودن

چیزی را در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و اعتبار اعلام کردن چیزی

چله ی بزرگ-چهل روز میان هفتم دی ماه و شانزدهم بهمن

ار زبان کسی(از قول کسی)

بستری-خوابیده در بستر-بیمار

دست به ریش کشیدن-با التماس خواهش کردن

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

 
خاک به دهنم-زبانم لال

حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن

خون کسی را به جوش آوردن-کسی را بسیار خشمگین ساختن

 

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

بستن دست کسی از پشت-در انجام کاری از کسی پیش بودن

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

آب‌زیرکاه(حیله گر، فتنه انگیز، دو رو)

چراغانی-روشن کردن چراغ در جشن

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

آب و تاب(تکلف، لفت و لعاب، تفصیل)

دم بازی-چاپلوسی-تملق

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

جنگ حیدری و نعمتی-جنگ میان دو تن یا دو دسته

دو پا-انسان

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

خواستگاری-رفتن به دیدن دختر یا زنی برای برگزیدن و همسری پسر یا مردی

 

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

زیر سر داشتن-آماده شدن

دَم نقد-آماده-حاضر

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

چوغ-چوب

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

اردک‌پرانی(از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن)

خام طمع-پر طمع و حریص-پر توقع

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند
پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

آب از آتش برآوردن(کار محال کردن)

حدمتکار-مستخدم

اخم و تخم(ترش‌رویی، کج‌خلقی)

زیاده روی-افراط-اسراف

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن

خبرکش-سخن چین

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

خواهر خوانده-دوست صمیمی

 

پیس-کسی که پوستش با لکه هایی دو رنگ می شود

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

حواله ی روی یخ-نگا. حواله ی سر خرمن

جلز و ولز-سوز و گداز

تشر زدن-سرزنش کردن با فریاد-توپیدن

 

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

دست بردار نبودن-پافشاری کردن-رها نکردن
از بیخ گوش کسی گذشتن(در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن)

حرف شنو-سر به را-مطیع

 

دخل داشتن-ربط داشتن-مربوط بودن

تپق-گرفتگی زبان

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن
بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

رُب کسی را کشیدن-کسی را به کار سخت واداشتن

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

پا لب گور داشتن-بسیار پیر بودن-در شرف مرگ بودن
تفنگ کشیدن روی کسی-با تفنگ به سوی کسی نشانه گرفتن

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

تارتنک-عنکبوت-کارتنک

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

دهان پر کن-بدون ارزش و اهمیت واقعی

 
دست یکی داشتن-همدست شدن-متحد شدن

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی
ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

دود چراغ-کشیدن شیره

پا سست کردن-آهسته کردن-از سرعت خود کاستن

 

الحق و الانصاف-انصافن-حقن
چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

دست به یکی کردن-همدست شدن-متحد شدن

به هر تقدیر-در هر صورت-خلاصه
آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

به خود گرفتن-به خود پنداشتن-مربوط به خود دانستن

پول چای دادن-انعام دادن

بپا-مواظب باش-متوجه باش

دهان به دهان گذاشتن-دهان به دهان شدن
زیر اخیه رفتن-به نفع کسی به کاری تن دادن

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

پس دوزی-دوختن پشت لباس با دست
جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

پُرتابل-قابل حمل

جبهه ی جنگ-میدان جنگ

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن

دو سره بار کردن-از دو جا سود بردن-دو لپی خوردن

خانم آوردن-پا اندازی کردن

دو لُپه خوردن-با خرص و ولع خوردن-لقمه های بزرگ برداشتن
پشت کسی باد خوردن-دلسرد شدن از کاری پس از مدتی استراحت یا بیکاری-از دل و دماغ افتادن
دو پهلو حرف زدن-مبهم سخن گفتن
در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

خاصه خرجی کردن-استثتا کذاشتن-تبعیض قایل شدن

چشم باباقوری-نابینا-کور

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

 

آمپر کسی بالا رفتن(از کوره در رفتن)

ازرق-چشم زاغ

ته دل کسی مالش رفتن-احساس ضعف یا ترس کردن-حالتی شبیه به گرسنگی داشتن

پرند-حرف بی هوده

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

خانوار-مجموع اعضای یک خانواده

چشم به هم زدن-زمان بسیار کوتاه-یک آن

دررفت-خرج و هزینه-مقابل درآمد

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

 

خاله جان آقا-یکی از چهار زن کلثوم ننه
دُم بریده-زرنگ و ناقلا-بدجنس

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار
دست و دل باز-بخشنده-جوانمرد

از گردۀ کسی کار کشیدن-کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن

چرکو-آدم کثیف

د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟
اوف شدن((به زبان کودکان) زخم شدن، درد داشتن)

از زور پسی-از روی ناچاری-اجبارن

 

پینه زده-وصله کرده

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

 

چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

آبِ خشک-آب بسته

ذوق زده شدن-ناگهان بسیار خوش حال شدن-از شادمانی بسیار و ناگهانی بیمار شدن
 

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

 

 

دو پول-مبلغ بسیار ناچیز و اندک

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

 
رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

خنِس و فنِس-گرفتاری و ناراحتی

خیط کاشتن-خطا کردن

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

به خورد کسی دادن-به زور به کسی خوراندن-به کسی قالب کردن

جلز-نگا. جز

دو هوا شدن-بیمار شدن به دلیل تغییر هوا

بد گل-زشت-بد ترکیب

بی سر و پا-پست-فرومایه

چک و چیل-لب و لوچه

دو دانگ-یک سوم-مقدار اندک-کم

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

بی ریخت-زشت-بد ترکیب

آب خنک خوردن-به زندان افتادن

ژست آمدن-برای افاده حالت به اندام و چهره دادن